आचार्य उमास्वामी
Acārya Umāsvāmī
Audio PDF
मोक्षमार्गस्य नेतारं भेत्तारं कर्मभूभृताम् ।
ज्ञातारं विश्वतत्त्वानां वंदे तद्गुणलब्धये ||
त्रैकाल्यं द्रव्य-षट्कं नव-पद-सहितं जीव-षट्काय-लेश्या: |
पंचान्ये चास्तिकाया व्रत-समिति-गति-ज्ञान-चारित्र-भेदा: ||
इत्येतन्मोक्षमूलं त्रिभुवन-महितै: प्रोक्तमर्हद्भिरीशै: |
प्रत्येति श्रद्धति स्पृशति च मतिमान् य: स वै शुद्धदृष्टि: ||१||
Mōkṣamārgasya nētāraṁ bhēttāraṁ karmabhūbhr̥tām |
Jñātāraṁ viśvatattvānāṁ vandē tadguṇalabdhayē ||
Traikālyaṁ dravya-ṣaṭkaṁ nava-pada-sahitaṁ jīva-ṣaṭkāya-lēśyā: |
Pan̄cān’yē cāstikāyā vrata-samiti-gati-jñāna-cāritra-bhēdā: ||
Ityētanmōkṣamūlaṁ tribhuvana-mahitai: Prōktamar’hadbhirīśai: |
Pratyēti śrad’dhāti spr̥śati ca matimān ya: Sa vai śud’dhadr̥ṣṭi: ||1||
सिद्धे जयप्पसिद्धे चउव्विहाराहणा-फलं पत्ते |
वंदित्ता अरहंते वोच्छं आराहणा कमसो ||२||
Sid’dhē jayappasid’dhē ca’uvvihārāhaṇāphalaṁ pattē |
Vandittā arahantē vōcchaṁ ārāhaṇā kamasō ||2||
उज्जोवणमुज्जवणं णिव्वाहणं साहणं च णिच्छरणं |
दंसण-णाण-चरित्तं तवाणमाराहणा भणिया ||३||
Ujjōvaṇamujjavaṇaṁ ṇivvāhaṇaṁ sāhaṇaṁ ca ṇiccharaṇaṁ |
Dansaṇa-ṇāṇa-carittaṁ tavāṇamārāhaṇā bhaṇiyā ||3||
सम्यग्दर्शन-ज्ञान-चारित्राणि मोक्षमार्ग: |१|
Samyagdarśana-jñāna-cāritrāṇi mōkṣamārga: |1|
तत्त्वार्थश्रद्धानं सम्यग्दर्शनम् |२|
Tattvārthaśrad’dhānaṁ samyagdarśanam |2|
तन्निसर्गादधिगमाद्वा |३|
Tatnnisargādadhigamādvā |3|
जीवाजीवास्रव- बन्ध-संवर-निर्जरा-मोक्षास्तत्त्वम् |४|
Jīvājīvāsrava- bandha-sanvara-nirjarā-mōkṣāstattvam |4|
नाम-स्थापना-द्रव्य- भावतस्तन्न्यास: |५|
Nāma-sthāpanā-dravya- bhāvatastann’yāsa: |5|
प्रमाणनयैरधिगम: |६|
Pramāṇanayairadhigama: |6|
निर्देश- स्वामित्व-साधनाधिकरण-स्थिति-विधानत: |७|
Nirdēśa- svāmitva-sādhanādhikaraṇa-sthiti-vidhānata: |7|
सत्संख्या- क्षेत्र-स्पर्शन-कालान्तर-भावाल्पबहुत्वैश्च |८|
Satsaṅkhyā- kṣētra-sparśana-kālāntara-bhāvālpabahutvaiśca |8|
मतिश्रुतावधि- मन:पर्यय-केवलानि ज्ञानम् |९|
Matiśrutāvadhi- mana:Paryaya-kēvalāni jñānam |9|
तत्प्रमाणे |१०|
Tatpramāṇē |10|
आद्ये परोक्षम् |११|
Ādyē parōkṣam |11|
प्रत्यक्षमन्यत् |१२|
Pratyakṣaman’yat |12|
मति: स्मृति: संज्ञा चिन्ताऽभिनिबोध इत्यनर्थान्तरम् |१३|
Mati: Smr̥ti: San̄jñā cintāabhinibōdha ityanarthāntaram |13|
तदिन्द्रियानिन्द्रिय-निमित्तम् |१४|
Tadindriyānindriya-nimittam |14|
अवग्रहेहावाय-धारणा: |१५|
Avagrahēhāvāya-dhāraṇā: |15|
बहु-बहुविध- क्षिप्रानि:सृतानुक्त-ध्रुवाणां सेतराणाम् |१६|
Bahu-bahuvidha- kṣiprāni:Sr̥tānukta-dhruvāṇāṁ sētarāṇām |16|
अर्थस्य |१७|
Arthasya |17|
व्यंजनस्यावग्रह: |१८|
Vyan̄janasyāvagraha: |18|
न चक्षुरनिन्द्रियाभ्याम् |१९|
Na cakṣuranindriyābhyām |19|
श्रुतं मतिपूर्वं द्वयनेकद्वादशभेदम् |२०|
Śrutaṁ matipūrvaṁ dvayanēkadvādaśabhēdam |20|
भवप्रत्ययोऽवधिर्देव- नारकाणाम् |२१|
Bhavapratyayōavadhirdēva- nārakāṇām |21|
क्षयोपशमनिमित्त: षड्विकल्प: शेषाणाम् |२२|
Kṣayōpaśamanimitta: Ṣaḍvikalpa: Śēṣāṇām |22|
ऋजु-विपुलमती मन:पर्यय: |२३|
R̥ju-vipulamatī mana:Paryaya: |23|
विशुद्ध्यप्रतिपाताभ्यां तद्विशेष: |२४|
Viśud’dhyapratipātābhyāṁ tadviśēṣa: |24|
विशुद्धि-क्षेत्र-स्वामि-विषयेभ्योऽवधि-मन:पर्यययो: |२५|
Viśud’dhi-kṣētra-svāmi-viṣayēbhyōavadhi-mana: Paryayayō: |25|
मति-श्रुतयोर्निबन्धो द्रव्येष्वसर्व-पर्यायेषु |२६|
Mati-śrutayōrnibandhō dravyēṣvasarva-paryāyēṣu |26|
रूपिष्ववधे: |२७|
Rūpiṣvavadhē: |27|
तदनन्तभागे मन:पर्ययस्य |२८|
Tadanantabhāgē mana: Paryayasya |28|
सर्व-द्रव्य-पर्यायेषु केवलस्य |२९|
Sarva-dravya-paryāyēṣu kēvalasya |29|
एकादीनि भाज्यानि युगपदेकस्मिन्नाचतुर्य् : |३०|
Ēkādīni bhājyāni yugapadēkasminnācaturbhya: |30|
मति-श्रुतावधयो विपर्ययश्च |३१|
Mati-śrutāvadhayō viparyayaśca |31|
सदसतोरविशेषाद्यदृच्छोपलब्धेरुन्मत्तवत् |३२|
Sadasatōraviśēṣādyadr̥cchōpalabdhērunmattavat |32|
नैगम-संग्रह-व्यवहारर्जुसूत्र-शब्द-समभिरूढैवंभूता नया: |३३|
Naigama-saṅgraha-vyavahārarjusūtra-śabda-samabhirūḍhaivambhūtā nayā: |33|
।। इति तत्त्वार्थसूत्रे मोक्षशास्त्रे प्रथमोऽध्याय: ।।१।।
|| Iti tattvārthasūtrē mōkṣaśāstrē prathamōadhyāya: ||1||
औपशमिक-क्षायिकौ भावौ मिश्रश्च जीवस्य स्वतत्त्वमौदयिक पारिणामिकौ च |१|
Aupaśamika-kṣāyikau bhāvau miśraśca jīvasya svatattvamaudayika pāriṇāmikau ca |1|
द्वि-नवाष्टादशैकविंशति-त्रिभेदा यथाक्रमम् |२|
Dvi-navāṣṭādaśaikavinśati-tribhēdā yathākramam |2|
सम्यक्त्व-चारित्रे |३|
Samyaktva-cāritrē |3|
ज्ञान-दर्शन-दान-लाभ- भोगोपभोग-वीर्याणि च |४|
Jñāna-darśana-dāna-lābha- bhōgōpabhōga-vīryāṇi ca |4|
ज्ञानाज्ञान-दर्शन-लब्ध्यश्चतुस्त्रि-त्रि-पंचभेदा: सम्यक्त्व-चारित्र-संयमासंयमाश्च |५|
Jñānājñāna-darśana-labdhyaścatustri- tri-pan̄cabhēdā: Samyaktva-cāritra-sanyamāsanyamāśca |5|
गति-कषाय-लिंग-मिथ्यादर्शनाज्ञानासंयतासिद्धलेश्याश्चतुश्चतु- स्त्र्येकैकैकैक-षड्भेदा: |६|
Gati- kaṣāya-liṅga-mithyādarśanājñānāsamyatāsid’dhalēśyāścatuścatu-
stryēkaikaikaika-ṣaḍbhēdā: |6|
जीव भव्याभव्यत्वानि च |७|
Jīva bhavyābhavyatvāni ca |7|
उपयोगो लक्षणम् |८|
Upayōgō lakṣaṇam |8|
स द्विविधोऽष्टचतुर्भेद: |९|
Sa dvividhōaṣṭacaturbhēda: |9|
संसारिणो मुक्ताश्च |१०|
Sansāriṇō muktāśca |10|
समनस्काऽमनस्का: |११|
Samanaskāamanaskā: |11|
संसारिणस्त्रस-स्थावरा: |१२|
Sansāriṇastrasa-sthāvarā: |12|
पृथिव्यप्तेजो-वायु-वनस्पतय: स्थावरा: |१३|
Pr̥thivyaptējō-vāyu-vanaspataya: Sthāvarā: |13|
द्वीन्द्रियादयस्त्रसा: |१४|
Dvīndriyādayastrasā: |14|
पंचेन्द्रियाणि |१५|
Pan̄cēndriyāṇi |15|
द्विविधानि |१६|
Dvividhāni |16|
निर्वृत्युपकरणे द्रव्येन्द्रियम् |१७|
Nirvr̥tyupakaraṇē dravyēndriyam |17|
लब्ध्युपयोगौ भावेन्द्रियम् |१८|
Labdhyupayōgau bhāvēndriyam |18|
स्पर्शन-रसन-घ्राण-चक्षु:-श्रोत्राणि |१९|
Sparśana-rasana-ghrāṇa-cakṣu:-Śrōtrāṇi |19|
स्पर्श-रस-गन्ध-वर्ण-शब्दास्तदर्था: |२०|
Sparśa-rasa-gandha-varṇa-śabdāstadarthā: |20|
श्रुतमनिन्द्रियस्य |२१|
Śrutamanindriyasya |21|
वनस्पत्यन्तानामेकम् |२२|
Vanaspatyantānāmēkam |22|
कृमि-पिपीलिका-भ्रमर-मनुष्यादीनामेकैकवृद्धानि |२३|
Kr̥mi-pipīlikā-bhramara-manuṣyādīnāmēkaikavr̥d’dhāni |23|
संज्ञिन: समनस्का: |२४|
San̄jñina: Samanaskā: |24|
विग्रहगतौ कर्मयोग: |२५|
Vigrahagatau karmayōga: |25|
अनुश्रेणि गति: |२६|
Anuśrēṇi gati: |26|
अविग्रहा जीवस्य |२७|
Avigrahā jīvasya |27|
विग्रहवती च संसारिण: प्राक् चतुर्भ्य: |२८|
Vigrahavatī ca sansāriṇa: Prāk caturbhya: |28|
एकसमयाऽविग्रहा |२९|
Ēkasamayāavigrahā |29|
एकं द्वौ त्रीन्वानाहारक: |३०|
Ēkaṁ dvau trīnvānāhāraka: |30|
संमूर्च्छन-गर्भोपपादाजन्म |३१|
Sammūrcchana- garbhōpapādājanma |31|
सचित्त-शीत-संवृता: सेतरा मिश्राश्चैकशस्तद्योनय: |३२|
Sacitta-śīta-sanvr̥tā: Sētarā miśrāścaikaśasta- dyōnaya: |32|
जरायुजाण्डज-पोतानां गर्भ: |३३|
Jarāyujāṇḍaja-pōtānāṁ garbha: |33|
देवनारकाणामुपपाद: |34|
Dēvanārakāṇāmupapāda: |34|
शेषाणां सम्मूर्च्छनम् |३५|
Śēṣāṇāṁ sam’mūrcchanam |35|
औदारिक-वैक्रियिकाहारक-तैजस-कार्मणानि शरीराणि |३६|
Audārika-vaikriyikāhāraka-taijasa-kārmaṇāni śarīrāṇi |36|
परं परं सूक्ष्मम् |३७|
Paraṁ paraṁ sūkṣmam |37|
प्रदेशतोऽसंख्येयगुणं प्राक् तैजसात् |३८|
Pradēśatōasaṅkhyēyaguṇaṁ prāk taijasāt |38|
अनन्तगुणे परे |३९|
Anantaguṇē parē |39|
अप्रतीघाते |४०|
Apratīghātē |40|
अनादिसम्बन्धे च |४१|
Anādisambandhē ca |41|
सर्वस्य |४२|
Sarvasya |42|
तदादीनि भाज्यानि युगपदेकस्मिन्नाचतुर्भ्य: |४३|
Tadādīni bhājyāni yugapadēkasminnācaturbhya: |43|
निरुपभोगमन्त्यम् |४४|
Nirupabhōgamantyam |44|
गर्भसंमूर्च्छनजमाद्यम् |४५|
Garbha-sammūrcchanajamādya m |45|
औपपादिकं वैक्रियिकम् |४६|
Aupapādikaṁ vaikriyikam |46|
लब्धिप्रत्ययं च |४७|
Labdhipratyayaṁ ca |47|
तैजसमपि |४८|
Taijasamapi |48|
शुभं विशुद्धमव्याघाति चाहारकं प्रमत्तसंयतस्यैव |४९|
Śubhaṁ viśud’dhamavyāghāti cāhārakaṁ pramattasanyatasyaiva |49|
नारक-सम्मूर्च्छिनो नपुंसकानि |५०|
Nāraka-sam’murcchinō napunsakāni |50|
न देवा: |५१|
Na dēvā: |51|
शेषास्त्रिवेदा: |५२|
Śēṣāstrivēdā: |52|
औपपादिक-चरमोत्तम-देहासंख्येयवर्षायुषोऽनपवर्त्यायुष: |५३|
Aupapādika-caramōttama-dēhāsaṅkhyēyavarṣāyuṣōanapavartyāyuṣa: |53|
।। इति तत्त्वार्थसूत्रे मोक्षशास्त्रे द्वितीयोऽध्याय: ।।२।।
|| Iti tattvārthasūtrē mōkṣaśāstrē dvitīyōadhyāya: ||2||
रत्न-शर्करा-बालुका-पंक-धूम-तमो-महातम:प्रभा भूमयो घनाम्बुवाताकाशप्रतिष्ठा: सप्ताधोऽध: |१|
Ratna-śarkarā-bālukā-paṅka-dhūma-tamō-mahātama:Prabhā bhūmayō ghanāmbu-vātākāśa-pratiṣṭhā: Saptādhōadha: |1|
तासु त्रिंशत्पंचविंशति-पंचदश-दश-त्रि-पंचोनैक-नरक-शतसहस्राणि-पंच चैव यथाक्रमम् |२|
Tāsu trinśatpan̄cavinśati-pan̄cadaśa-daśa-tri-pan̄cōnaika-naraka śata-sahasrāṇi-pan̄ca caiva yathākramam |2|
नारका नित्याशुभतर लेश्या परिणाम-देह-वेदना-विक्रिया: |३|
Nārakā nityāśubhatara lēśyā pariṇāma-dēha-vēdanā-vikriyā: |3|
परस्परोदीरित-दु:खा: |४|
Parasparōdīrita-du:Khā: |4|
संक्लिष्टा-सुरोदीरित-दु:खाश्च प्राक् चतुर्यावि: i|५|
Saṅkliṣṭā-surōdīrita-du:Khāśca prāk caturthyā: |5|
तेष्वेक-त्रि-सप्त-दश-सप्तदश-द्वाविंशति-त्रयस्त्रिंशत्सागरोपमा सत्त्वानां परा स्थिति: |६|
Tēṣvēka-tri-sapta-daśa-saptadaśa-dvāviṁśati-trayastriṁśatsāgarōpamā sattvānāṁ parā sthiti: |6|
जंबूद्वीप-लवणोदादय: शुभनामानो द्वीपसमुद्रा: |७|
Jambūdvīpa-lavaṇōdādaya: Śubhanāmānō dvīpasamudrā: |7|
द्विर्द्विर्विष्कम्भा: पूर्व-पूर्वपरिक्षेपिणो वलयाकृतय: |८|
Dvirdvi rviṣkambhā: Pūrva-pūrvaparikṣēpiṇō valayākr̥taya: |8|
तन्मध्ये मेरुनाभिर्वृत्तो योजन-शतसहस्र-विष्कम्भो जम्बूद्वीप: |९|
Tanmadhyē mērunābhirvr̥ ttō yōjana-śatasahasra-viṣkambhō jambūdvīpa: |9|
भरत-हैमवत-हरि-विदेह-रम्यक-हैरण्यवतैरावतवर्षा: क्षेत्राणि |१०|
-haimavata-hari-vidēha-ramyaka-hairaṇyavatairāvatavarṣā: Kṣētrāṇi |10|
तद्विभाजिन: पूर्वापरायता हिमवन्महाहिमवन्निषधनील-रुक्मिशिखरिणो वर्षधरपर्वता: |११|
Tadvibhājina: Pūrvāparāyatā himavanmahāhimavanniṣadha-nīla-rukmi-śikhariṇō varṣadharaparvatā: |11|
हेमार्जुन-तपनीय-वैडूर्य-रजत-हेममया: |१२|
Hēmārjuna-tapanīya-vaiḍūrya-rajata-hēmamayā: |12|
मणिविचित्रपार्श्वा उपरि मूले च तुल्यविस्तारा: |१३|
Maṇivicitrapāśrvā upari mūlē ca tulyavistārā: |13|
पद्म-महापद्म-तिगिंछ-केसरि-महापुंडरीक-पुंडरीका ह्रदास्तेषामुपरि |१४|
Padma-mahāpadma-tigin̄cha-kēsari-mahāpuṇḍarīka-puṇḍarīkā hradāstēṣāmupari |14|
प्रथमो योजन-सहस्रायामस्तदर्द्धविष्कम्भो ह्रद: |१५|
Prathamō yōjana-sahasrāyāmastadard’dhaviṣkambhō hrada: |15|
दश-योजनावगाह: |१६|
Daśa-yōjanāvagāha: |16|
तन्मध्ये योजनं पुष्करम् |१७|
Tanmadhyē yōjanaṁ puṣkaram |17|
तद्द्विगुण-द्विगुणा ह्रदा: पुष्कराणि च |१८|
Taddviguṇa-dviguṇā hradā: Puṣkarāṇi ca |18|
तन्निवासिन्यो देव्य: श्री-ह्री-धृति-कीर्ति-बुद्धि-लक्ष्म्य: पल्योपमस्थितय: ससामानिकपरिषत्का: |१९|
Tatrivāsin’yō dēvya: Śrī-hrīṁ-dhr̥ti-kīrti-bud’dhi-lakṣmya: Palyōpamasthitaya: Sasāmānikapariṣatkā: |19|
गंगा-सिन्धु-रोहिद्रोहितास्या-हरिद्धरिकान्ता सीता-सीतोदा-नारी-नरकान्ता-सुवर्ण-रुप्यकूला-रक्ता-रक्तोदा: सरितस्तन्मध्यगा: |२०|
Gaṅgā-sindhu-rōhidrōhitāsyā-harid’dharikāntā sītā-sītōdā-nārī-narakāntā- suvarṇa-rupyakūlā-raktā-raktōdā: Saritastanmadhyagā: |20|
द्वयोर्द्वयो: पूर्वा: पूर्वगा: |२१|
Dvayōrdvayō: Pūrvā: Pūrvagā: |21|
शेषास्त्वपरगा: |२२|
Śēṣāstvaparagā: |22|
चतुर्दश-नदी-सहस्र-परिवृता गंगा-सिन्ध्वादयो नद्य: |२३|
Caturdaśa-nadī- sahasra-parivr̥tā gaṅgā-sindhvādayō nadya: |23|
भरत: षड्विंश-पंच-योजन-शत-विस्तार: षट् चैकोनविंशति-भागा योजनस्य |२४|
Bharata: Ṣaḍviṁśa-pan̄ca-yōjana-śata-vistāra: Ṣaṭ caikōnavinśati-bhāgā yōjanasya |24|
तद् द्विगुण-द्विगुण-विस्तारा वर्षधर-वर्षा विदेहान्ता: |२५|
Tad dviguṇa-dviguṇa-vistārā varṣadhara-varṣā vidēhāntā: |25|
उत्तरा दक्षिण-तुल्या: |२६|
Uttarā dakṣiṇa-tulyā: |26|
भरतैरावतयोर्वद्धिह्रासौ षट्समयाभ्यामुत्सर्पिण्यवसर्पिणीभ्याम् |२७|
Bharatairāvatayōrvad’dhihrasau ṣaṭsamayābhyāmutsarpiṇyavasarpiṇībhyām |27|
ताभ्यामपरा भूमयोऽवस्थिता: |२८|
Tābhyāmaparā bhūmayōavasthitā: |28|
एक-द्वि-त्रि-पल्योपम-स्थितयो हैमवतक-हारिवर्षक-दैवकुरवका: |२९|
Ēka-dvi-tri-palyōpama-sthitayō haimavataka-hārivarṣaka-daivakuravakā: |29|
तथोत्तरा: |३०|
Tathōttarā: |30|
विदेहेषु संख्येयकाला: |३१|
Vidēhēṣu saṅkhyēyakālā: |31|
भरतस्य विष्कम्भो जम्बूद्वीपस्य नवतिशतभाग: |३२|
Bharatasya viṣkambhō jambūdvīpasya navatiśatabhāga: |32|
द्विर्धातकीखंडे |३३|
Dvirdhātakīkhaṇḍē |33|
पुष्करार्द्धे च |34|
Puṣkarārd’dhē ca |34|
प्राड़्मानुषोत्तरान्मनुष्या: |३५|
